Jaarverslag 2018

Binnen het bestuursecht, in het bijzonder het omgevingsrecht, is de STAB niet meer weg te denken. De positie van de STAB bij de rechtbanken is ook in 2018 weer verstevigd doordat we voor twee rechtbanken die voorheen de STAB vrijwel nooit inschakelden, mooie zaken hebben kunnen doen. De Raad van State blijft een heel stabiele opdrachtgever met uitdagende dossiers onder hoge tijdsdruk, zeker als het Crisis- en herstelwetzaken betreft. Dat de STAB bijzonder is, daar staan we niet dagelijks bij stil.

Het was dan ook een aangename verrassing om het artikel te lezen van professor Chris Backes, dat in november 2018 verscheen in een gezaghebbend internationaal wetenschappelijk tijdschrift1, over het werk van de STAB en met name onze positie als onafhankelijke deskundigen. In dat artikel doet Backes aanbeveling aan andere landen om het voorbeeld van Nederland te volgen en te kiezen voor een STAB model waar het gaat om zulke complexe zaken als die waarmee een bestuursrechter wordt geconfronteerd.

2018 stond bij de STAB in het teken van opfrissen; een nieuwe huisstijl was daar één van de tastbare resultaten van. Daarnaast stond het activeren van het aanwezige talent centraal en in dat verband zijn vele organisatorische verbeteringen doorgevoerd. De overleg- en samenwerkingsverbanden zijn vernieuwd en geprofessionaliseerd en er is een STAB Academie opgericht.

1 Chris Backes, ‘Organizing Technical Knowledge in Environmental and Planning Law Disputes in the Netherlands – the Foundation of Independent Court Experts in Environmental and Planning Law’ (2018) 27 European Energy and Environmental Law Review, Issue 4, pp. 143–150

De STAB maakt deskundig oordelen mogelijk

Samen leven leidt tot conflicten: conflicten tussen burgers en overheid, conflicten tussen burgers onderling. De onafhankelijke rechter beslecht zulke conflicten. In conflicten kunnen naast de juridische aspecten ook technische en feitelijke aspecten een belangrijke rol spelen. De STAB dient als organisatie van deskundigen de rechter bij het vervullen van de hem opgedragen taak.

De STAB is er voor de rechter

Deskundigheid is een voorwaarde voor een rechtspraak waarin iedereen vertrouwen stelt. Daarom is het een groot goed dat de Nederlandse rechter de bevoegdheid heeft om in een zaak deskundigen aan te stellen. Die kijken onafhankelijk, onpartijdig en objectief naar de feiten en omstandigheden die in een zaak spelen en rapporteren daarover aan de rechter. Deze betrekt de inbreng van de deskundige en de visie daarop van partijen in zijn oordeel. De deskundigen van de STAB geven daaraan inhoud op het gebied van het omgevingsrecht.

Deskundigen dienen een rechtvaardige rechtspraak

De rechter neemt beslissingen die diep ingrijpen in het leven van mensen. Dat legt een grote verantwoordelijkheidopderechter.Rechtvaardigbeslissenvraagtvande rechterdeskundigheid.In onzecomplexe samenleving ishetbelangrijk dat derechter zichobjectiefentoegankelijk kanlaten voorlichtenoverinhoudelijk gecompliceerde zaken.Datvoorkomtmogelijkeeenzijdigevoorlichting door één van de partijen en bevordert uitspraken die een geschil echt tot een eindebrengen. De deskundigen van de STAB zetten zich ervoor in dat de rechter over de stellingen van partijen rechtvaardig kan oordelen.

De STAB ondersteunt de deskundigheid van de rechter

De deskundigen van de STAB hebben op hun vakgebied actuele inhoudelijke kennis en zijn op de hoogte van de jongste ontwikkelingen op het gebied van regelgeving en rechtspraak. Zij zijn in staat in concrete zaken de rechter schriftelijk en mondeling op hoog niveau toegankelijk te informeren. Daarnaast dragen zij kennis over in de vorm van het geven van onderwijs, het uitbrengen van publicaties en het voorzien in achtergrondkennis voor de rechter.

De STAB-deskundige is onpartijdig

De STAB-deskundige heeft nooit zelf een persoonlijk belang bij de zaak waarover hij adviseert. De deskundige laat zich bij zijn bevindingen niet leiden door zijn overtuiging, geslacht of afkomst noch door dat van de personen die hij in zijn functie ontmoet. De STAB-deskundige handelt vanuit respect voor de belangen van alle partijen in een zaak.

De STAB-deskundige is standvastig

De STAB-deskundige durft tot deskundige oordelen te komen. Hij is integer en kan goed omgaan met druk van buitenaf. Hij adviseert autonoom en naar beste weten en kunnen.

De STAB-deskundige dient de samenleving

De STAB wordt door deoverheid betaald. Datbetekent eenbijzondere verantwoordelijkheidten opzichtevandesamenleving. Diemageroprekenendatde STABeentoegevoegde waarde van hogekwaliteitaanderechtspraaklevertendatop eendoelmatigewijzedoet.DeSTAB-deskundige kan steunen op een doelmatig en integer bestuurde organisatie.

3.1                Kennis en vaardigheden

De kennis van de STAB-adviseurs is de basis voor de adviezen. Het spreekt voor zich dat deze kennis dus altijd up to date moet zijn om tot goede adviezen te kunnen komen. Enerzijds zijn daarvoor vakinhoudelijke cursussen, jurisprudentie bestuderen en belangrijke informatiebronnen op de vakgebieden bijhouden van belang, anderzijds gaat het om de vaardigheden die nodig zijn om de juiste kennis op de juiste wijze in een STAB-advies te verwoorden, onderzoeksmethodieken toepassen en verantwoorden, het op een professionele wijze afleggen van bezoeken aan partijen om feiten te verzamelen en in voorkomende gevallen ook het op zitting vragen beantwoorden en duiding geven aan de bevindingen die zijn opgetekend.

Het optreden op zitting is nog steeds een vrij nieuwe ontwikkeling. De STAB is daarom gestart met het ontwikkelen van een modulair programma dat zich richt op het versterken van de kwaliteit van het optreden ter zitting. De trainingen zijn gericht op bijvoorbeeld voorbereiding, presentatie, omgaan met druk van buiten, in de spotlight staan, snel schakelen en inspelen op onverwachte wendingen. Het programma wordt op de individuele ontwikkelbehoefte van de medewerkers afgestemd.

De adviseurs zijn in kennisgroepen verdeeld. Vanwege het feit dat adviseurs grofweg 80% van de zaken moeten kunnen afhandelen zitten de meeste adviseurs in gemiddeld 3 kennisgroepen. Deze kennisgroepen zijn in 2018 gestart met een nieuwe opzet van een intensievere cyclus van bijeenkomsten met een agenda die gericht is op voortdurend leren: evaluatie van de uitspraken waarin door de STAB is geadviseerd en de advieslijnen heeft een grote rol naast het bijhouden van jurisprudentie en het delen van kennis en ervaringen. Naast het lesaanbod uit de STAB Academie (zie daarover hierna meer )is er jaarlijks veel ruimte voor individuele opleiding; soms wordt voor een kennisgroep voor een incompany cursus gekozen vanwege de bijzondere diepte die een cursus voor de STAB Adviseurs dient te krijgen. Voorbeeld was stalventilatie door de HAS uit Den Bosch.

STAB Academie

In 2018 is de STAB Academie formeel opgericht en is al ruime ervaring opgedaan met onderdelen uit deze Academie. De Academie kent twee invalshoeken; kennis en vaardigheden. Het delen van kennis met de andere collega’s is in de STAB Academie vormgegeven doordat de 14 kennisgroepen periodiek een training geven aan alle collega’s. Daarnaast is er een programma dat ingaat op vaardigheden ingedeeld naar drie basisvaardigheden.

Onderzoeken                              Rapporteren                    Presenteren

Dossieronderzoek (bijv. snellezen, argumentatiestructuur)

Veldonderzoek (bijv. vraaggesprekken) Literatuuronderzoek en/of technisch onderzoek

Tekst: structuur, zinsbouw, taalgebruik

Afbeeldingen en bijlagen Samenwerken en feedback

Persoonlijke presentatie (waaronder ook presenteren onder druk) Zittingsvaardigheden

Lezingen e.d. (didactiek)

Het opleidingsprogramma STAB breed maar ook de gevolgde individuele opleidingen en cursussen maken deel uit van de certificering door het register van de LRGD (Landelijk Register van Gerechtelijke Deskundigen).

3.2                Kwaliteit en transparantie

In 2018 is een gezamenlijk door mr. Rens Koenraad en mr. Sascha Dalen Gilhuijs geschreven artikel verschenen over transparantie van de STAB2. De conclusie hierin is dat de STAB ver is in het bieden van openheid over de adviseurs van de STAB als gerechtelijke deskundige in de zin van artikel 8:47 Awb..

In 2018 is de nieuwe werkwijze geïntroduceerd dat de rechtbank en Raad van State van te voren worden geïnformeerd wie de deskundigen zijn die het gevraagde advies gaan opstellen en verificatiemogelijkheid van de CV’s van deze adviseurs op de website van de STAB. . Door partijen is een aantal keren gevraagd waarom een bepaalde adviseur deskundig zou zijn. Daarop hebben we kunnen antwoorden aan de hand van de CV’s of een portfolio van eerder behandelde zaken. Dit was bevredigend voor de vraagstellers.

Ook de Quality Board, waarover hierna meer, is een vorm van transparantie die past in een modern kwaliteitsbeleid van de STAB.

In 2018 is aan de STAB maar ook de Raad van State, meermalen de vraag gesteld of het niet mogelijk was om de STAB-verslagen beschikbaar te stellen, bijvoorbeeld omdat in uitspraken verwezen wordt naar passages in een STAB verslag. Het beschikbaar stellen kan helaas niet; deze verslagen zijn onderdeel van het dossier en daarmee niet openbaar. In gesprek hierover met de Raad van State onderzoekt de STAB de mogelijkheden om delen van STAB verslagen die niet herleidbaar zijn tot een zaak openbaar te maken op onze website. Er zijn voorbeelden van algemene leerstukken die goed te delen zijn en op zo’n manier biedt de STAB bredere mogelijkheden voor geïnteresseerden om kennis te nemen van ons werk.

3.3                Evaluatie

Voor een kennisorganisatie als de STAB is het leveren van constante kwaliteit in hoogwaardige adviezen van het grootste belang. Daarom zijn de interne kwaliteitsprocedures zo scherp en wordt er voortdurend geïnvesteerd in kennis. Maar dat vinden we niet voldoende. Het is belangrijk om van de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State (de Afdeling) en de rechtbanken regelmatig en systematisch een terugkoppeling te krijgen op de bruikbaarheid van de adviezen. In het evaluatierapport van 2013, opgesteld door de Rebelgroep, wordt daaraan ook een groot gewicht toegekend. Daarom is de STAB in 2018 verder gegaan met de ronde langs alle rechtbanken, in 2018 zijn er drie bezocht. Centraal staat het bespreken van de kwaliteit en bruikbaarheid van de adviezen. Ook met de Afdeling wordt op regelmatige basis evaluatieoverleg gevoerd, in 2018 vier maal. Ook is de STAB door de Raad van State betrokken bij het nog verder aanscherpen van hun nieuwe gedragscode.

3.4           Positionering STAB: externe communicatie verstevigen

Als gevolg van het onderzoek naar de reputatie van de STAB dat in 2017 werd uitgevoerd door bureau Van Oort en Van Oort, heeft de STAB begin 2018 de huisstijl aangepakt als eerste stap in de verbetering van de positionering. Daarna is gebouwd aan de productportfolio op het terrein van het delen van kennis; het cursusaanbod voor rechters is uitgebreid en in formats uitgewerkt, het wekelijks uitsprakenoverzicht is in een professioneel jasje gestoken en het Tijdschrift van de STAB is een digitale BOOM uitgave geworden die eens per twee weken verschijnt. Ook wordt nog steeds een belangrijke bijdrage geleverd aan de Wiki Juridica van de rechtspraak, die in 2018 ook op verzoek van de Raad van State voor hen beschikbaar is gesteld.

Ook is gestart met de bouw van de nieuwe website die veel meer op de doelgroepen van de STAB wordt ingericht. In 2019 gaat die live.

3.5         Quality Board (externe toetsing)

In 2016 is gestart met de uitwerking van een tweede vorm van externe toetsing die in de aanbevelingen van het evaluatierapport uit 2013 is geïntroduceerd, de Quality Board.

Deze toetsing is gericht op de kwaliteit van de adviezen van de STAB en toetst het proces van totstandkoming. De toetsing zal worden uitgevoerd door deskundigen van vergelijkbare organisaties gecombineerd met gebruikers. In 2017 is deQB ingerichtenhet toetsingskader vastgesteld. In 2018 is de eerste bijeenkomst van de QB gehouden waarbij het kwaliteitssysteem van de STAB centraal stond. Ook is gesproken over de vormen van toetsing, de uitbreiding van de Board en de agenda.

De horizon van de STAB kent twee belangrijke ijkpunten in de tijd: de subsidie evaluatie in 2020 en de invoering van de Omgevingswet die op 1 januari 2021 inwerkingtreedt.

In 2020 volgt een subsidie evaluatie. Dat moment kan als risico worden geïdentificeerd, immers de STAB wordt kritisch bekeken en er kunnen vragen rijzen naar de nut en de noodzaak, de hoogte van de subsidie en andere kritische punten. Om het risico dat een evaluatie negatief uitpakt zo veel mogelijk te beperken is vanaf 2017 op een aantal zaken ingezet die het verwerven van zaken ondersteunen.

Verstevigen contacten rechtspraak

Door het verstevigen van het contact met de rechtbanken – individueel alsmede via deelname aan de WABO Expertgroep – en de Afdeling door het geven van workshops op locatie, het evalueren van zaken, het maken van maatwerkafspraken over termijnen en het tonen van onze expertise in adviestrajecten, heeft de STAB in 2018 weer terrein gewonnen bij een tweetal rechtbanken die voorheenminder vaak advies aanvroegen.

Stijgers zijn rechtbank Den Haag en Noord-Holland bijvoorbeeld. Omdat de ervaring met het optreden ter zitting door de STAB veel is gedeeld binnen de rechtspraak, is het aantal keren dat wij op zitting moeten verschijnen explosief gegroeid, ook verrassend genoeg bij de Afdeling.

Het stijgend zaaksaanbod uit 2017 heeft zich echter niet doorgezet naar 2018, we zagen een lichte daling van de instroom.

Onduidelijkheid over overgang naar ander departement

Nog steeds is de overgang naar JenV die was voorzien, niet geëffectueerd. Dit is een zeer onwenselijke situatie. De STAB heeft aangegeven niet weg te willen bij IenW omdat de uitgangspunten voor de keuze om naar JenV over te stappen door het verloop van de tijd in een ander perspectief zijn komen te staan. De onzekerheid blijft een risico op zich.

Een vloeiende bedrijfsvoering die pieken en dalen doelmatig opvangt De pieken en dalen in de instroom van zaken worden opgevangen met het inzetten van medewerkers van de Duurzame Flexibele Schil, die inmiddels uit zes krachten bestaat, en door detachering van medewerkers mocht zich een groot dal voordoen. Eind 2018 is weer een medewerker bij IenW gedetacheerd. Daarmee voorkomt de STAB een situatie van onder- en overcapaciteit, wat de bedrijfsvoering flexibeler maakt en is de aanbeveling uit de Evaluatie subsidierelatie van 2013 uitgevoerd.

Een herijkt en gevalideerd classificatiesysteem van zaken

Het classificatiesysteem, dat wordt gebruikt om de zaakzwaarte bij binnenkomst te bepalen en dat tevens wordt gebruikt om zaken aan adviseurs te kunnen toedelen, is in 2017 door bureau Significant herijkt, mede ter voorbereiding op de subsidie evaluatie. Dat was al 10 jaar niet meer gedaan, wat de vraag opriep of het systeem nog wel past bij het zich telkens ontwikkelend zaak aanbod. Een nieuw vereenvoudigd model wordt op dit moment getest met een ring-intake en parallel daaraan een tijdschrijfproject. Het nieuwe classificatiesysteem zal in 2019 volledig worden geïmplementeerd.

De Omgevingswet

De invoering van de Omgevingswet is voor het hele veld nog een grote uitdaging. De STAB richt zich voor de toekomstprognoses op de artikelen die rond de bestuursrechtspraak nu worden gepubliceerd. Hoewel het voorspellingen zijn, lijkt het er op dat de instroom voor de rechtspraak niet zal afnemen, eerder toenemen. Zeker omdat in lezingen binnen de rechtspraak wordt voorspeld dat de rechter voller gaat toetsen als gevolg van het afnemen van rechtszekerheid met de komst van de Omgevingswet. Extrapoleert men dat naar de instroom van de STAB, dan is het wijs om het aantal medewerkers zo veel mogelijk op peil te houden, in ieder geval op de veelgevraagde kennisgebieden. Dit wordt gemonitord door de kennisgroepen en daarnaast in het intake systeem geteld. De medewerkers van de STAB zijn zo specialistisch en hebben zo’n diepgaande expertise opgebouwd, dat het een onaanvaardbaar risico is om medewerkers kwijt te raken. Daarom wordt de formatie tot 2021 in ieder geval niet teruggebracht.

Digitalisering bestuursrecht

Als toekomstige ontwikkeling is nog te melden dat het KEI-programma bij de rechtspraak voortijdig is beëindigd. Op dit moment is het onduidelijk wanneer de procedures gedigitaliseerd worden. Als het zover is, moet de STAB aangesloten zijn op de systemen van de rechtspraak om digitaal dossiers te kunnen ophalen en adviezen te deponeren. We volgen de ontwikkelingen op gepaste afstand.

Cybercrime en AVG

De Raad van Toezicht heeft verzocht inzage te krijgen in de kwetsbaarheden en risico’s van de STAB organisatie op het gebied van cybercrime. Daartoe is in 2017 opdracht aan het bureau Morgens gegeven. Het bureau komt tot de volgende algemene conclusie:

De Stichting Advisering Bestuursrechtspraak is een onafhankelijke, kennisintensieve organisatie met hoog opgeleide professionals die in hun werk beperkt afhankelijk zijn van de beschikbaarheid van ICT-applicaties en software. Daarnaast komt uit de interviews naar voren dat medewerkers integriteit hoog in het vaandel hebben staan en dat men de vrijheid voelt om elkaar aan te spreken op integer handelen.

Het is derhalve niet waarschijnlijk dat STAB een voorgenomen target zal zijn van cybercriminelen en dat de bedrijfsvoering van STAB grote risico’s loopt als gevolg van doelgerichte aanvallen op het netwerk en de bedrijfsvoering van STAB.

Naast deze algemene conclusie is er een aantal aanbevelingen gedaan ten aanzien van onder andere access-management en opleidingen voor de beheerders. Daarmee is in 2018 gestart. Met de Raad van Toezicht is besproken dat alle aanbevelingen uiterlijk eind 2019 gerealiseerd zullen zijn.

In mei 2018 is de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) in werking getreden. De STAB heeft een externe functionaris gegevensbescherming die is aangemeld bij de Autoriteit persoonsgegevens. Intern is er een privacy officer aangesteld en is een loket voor datalekken aanwezig. Binnenkort volgt er een awareness training voor het hele personeel, zodat iedereen op de hoogte is van de procedures. Het geheel aan maatregelen zal tezamen met de cybercrime maatregelen eind 2019 volledig geïmplementeerd zijn.